Een boek over mensen die worden ingehaald door de Vooruitgang

Dit boek beschrijft wat de meeste mensen doen: op kantoor zitten. Het verhaal ‘Dijk’ begint in 1961, de tijd waarin je nog een ‘betrekking’ voor het leven instapte. Twee jonge mannen worden tegelijkertijd aangenomen bij de overheid: bij de Dienst van het IJkwezen met het kantoor aan een slordige gracht in Amsterdam. Ze zouden er veertig jaar samenwerken – een lange tijd in een organisatie die door de jaren heen ingrijpend veranderde, reorganiseerde, andere verantwoordelijkheden kreeg en nieuwe na-men.

Afscheidsspeech
Na veertig jaar moet een van hen, Karl Dijk, vertrekken. De ander, de naamloze verteller, krijgt de taak om de afscheidsspeech te schrijven. Je zou zeggen dat de mannen elkaar in al die jaren goed leerden kennen. Toch komen er voor de verteller verrassingen naar boven als hij de oude personeelsdossiers inkijkt.

Wie is Dijk?
Hij moet concluderen dat de man met wie hij veertig jaar samenwerkte, een vreemde voor hem is ge-bleven. Al die tijd was Dijk star en serieus. Wie hij is, blijkt een lastige vraag. Als de middag van het afscheid aanbreekt, is iedereen er. De directrice staat klaar om de speech voor te lezen, de medewer-kers om te toosten. Maar Dijk … is er niet. Hij zal ook niet komen.

De Kilo
Al lezende bekruipt je het idee dat Dijk de belichaming is van het ijkwezen. Is de boektitel misschien een verwijzing naar de IJk, een afkorting van de organisatienaam? Terwijl alles om hen heen is veran-derd, lijkt Karl Dijk al die tijd dezelfde te zijn gebleven, net als de Kilo in Parijs. Daar wordt de stan-daard voor de eeuwigheid bewaard en jaarlijks gecontroleerd of de waarde constant is gebleven. Dijk lijkt te staan voor een verdwenen arbeidscultuur. Een tijd waarin werk alles betekende voor de werk-nemer en je naar eer en geweten je taak volbracht.

De moderne tijd
Wat moet je met al die nieuwigheden? Hoe kan een elektrische weegschaal de bascule, die gedegen weegschaal met een hefboom, vervangen? Maar de moderne tijd is niet tegen te houden. Of het nou gaat om kaas of suiker, alles werd voorverpakt, in dat al dan niet doorzichtige, verschrikkelijke plas-tic. Het betekende het verdwijnen van ambachten en het doemscenario voor de kleine middenstand.
Een voorbode van een tijd met veel maatschappelijke veranderingen, die mensen voor de keuze stelt: meebewegen of vasthouden aan vastgeroeste principes?

Beweging
Fascinerend vind ik de tegenstelling tussen alle maten in het werk (meter, kilogram, temperatuur, tijd), de vastigheid in het verleden, in tegenstelling tot de twijfel en dromen in het leven van nu. Is de maat wel vast? Is tijd niet iets wat je beleeft, iets wat beweegt? Een citaat: “… de toekomst was er een van permanente verandering. Van onophoudelijke beweging. Denk eens in: nooit zou iets meer hetzelfde blijven, de deskundigheid van vandaag was het museumstuk van morgen”.

Twijfels
Het wegblijven van Dijk is een statement. Het wordt een middag die de verteller maar niet kan verge-ten. Als hij een jaar later, nadat hij zelf afscheid heeft genomen, thuis zijn leven overdenkt, komen er twijfels. Over hemzelf, zijn werkzame leven, zijn huwelijk.

Een geladen sfeer
De auteur schept een nostalgische sfeer, waar tragiek en beklemming doorheen trekken. Met prachtig geschreven zinnen die je verleiden ze hardop uit te spreken om de woorden te proeven. “De winkel van de kruidenier was een carrousel, een festival van geuren – koffie, kruidnagelen, anijs, gember, waspoeder, thee – die elkaar afwisselden, iedere keer wanneer er een stopfles of lade openging.”

Veel vragen
Het pakt je, het houdt je vast. Ook al blijf je na het lezen met veel vragen achter. Waarom was Dijk afwezig op zijn eigen afscheid? Waarom staat hij opeens in de kamer van de verteller met een grote glimlach? Bestaat Dijk wel of is hij een spiegel van de verteller? Een intrigerend boek. Lees het zelf!



Boekgegevens
H.M. van den Brink: Dijk. Een vergelijking.
Uitgever Atlas Contact, ISBN 9789025446406