Zingeving komt niet vanzelf – zinmaken is een werkwoord

Peter Henk Steenhuis vond het altijd een vaag begrip: goed bedoeld, maar ethisch slijm. Totdat hij iemand tegenkwam die er heel praktisch mee omging. Die vertelde: ‘Als ik ’s ochtends mijn tuinhek opendoe om naar mijn werk te gaan, heb ik nog helemaal geen zin. Maar als ik ’s avonds het tuinhek weer achter me dichtdoe, heb ik toch een voldaan gevoel. Kennelijk heb ik ergens zin weten te maken’.

Zingeving volgens Gude: doodsimpel
Die uitspraak is van René Gude (1957-2015) – ik ben al lange tijd fan van hem. Hij kreeg veel bekendheid als de tweede Denker des Vaderlands. Ondanks zijn ongeneeslijke ziekte ging hij ‘gewoon’ door met werken en leven zolang dat kon. Praktisch, nuchter, vol humor – zijn stijl en houding spreken me erg aan. Telkens als ik dat ene boek van hem zie, met de titel Sterven is doodeenvoudig. Iedereen kan het, glimlach ik.

Zingeving in overall en veiligheidsschoenen
Als ik opeens zijn naam hoor, is mijn aandacht getrokken. Het is Steenhuis, journalist bij Trouw, die Gude noemt als inspiratiebron voor zijn nieuwe baan. Hij vertelt dat hij die maand begint als practor ‘Betekenisvol Vakmanschap’ bij een grote m.b.o.-instelling. Als practor - vergelijkbaar met een lector in het h.b.o. – doet hij praktijkgericht onderzoek met het doel het onderwijs te verbeteren. Toen hij ter voorbereiding op die functie sprak met studenten, hoorde hij ze dingen zeggen die prachtig aansloten bij Gudes ideeën over zingeving.

M.b.o. en zingeving: een gekke combi?
Zelf zegt hij dat dit practoraat ondenkbaar was geweest zonder Gude. Dat verwondert me. Ik kan niet zo snel de verbinding leggen tussen m.b.o. en zingeving. Totdat hij uitlegt dat een belangrijk doel van zijn functie is om een lesmethode te ontwikkelen waardoor jongeren ‘zin’ krijgen om voor het m.b.o. te kiezen. Ah, nu begin ik het te snappen. De negatieve beeldvorming over dit ‘gemiddelde’ onderwijs, gekoppeld aan het schreeuwend tekort aan vakmensen, maakt het tot een urgent maatschappelijk probleem.

Geef je het, krijg je het, of verzin je het zelf?
Steenhuis sprak vele keren met Gude in de laatste jaren van zijn leven. Samen onderzochten ze hoe ze het soms zo zweverige begrip zingeving concreter konden krijgen. De regels over het tuinhek in de eerste alinea zijn een van de eerste die Gude hierover uitsprak. Zin is blijkbaar iets dat je kunt maken. Maar waarom noemen we het dan zingeven? En wat is het verschil?

Toen zin nog standaard was
Steenhuis beschrijft hoe Gude hem meenam in de ontwikkeling van zingeving in de afgelopen 75 jaar. Gedurende vele eeuwen was ‘zin’ iets dat behoorlijk vaststond. Daar hoefde je als individu niet over na te denken, want dat hadden anderen al voor je gedaan. Je groeide op in een gezin en dat bepaalde naar welke kerk je ging. Die kerk bepaalde hoe je dacht over hemel, hel, kinderen en je toekomst. En ook waar je school was en waar je ging studeren. Daarna kwamen er andere grote zingevers bij: de zuilen van de politieke partijen.

Wat te doen als niemand je zin geeft?
Maar nog later, toen onze wereld zich veel losser opstelde tegenover kerk en politieke partij, viel er een groot gat. Opeens kregen we zingeving niet meer door anderen aangereikt, maar moesten we die zelf maken. Van ‘zin-krijging’ naar ‘zin-making’. In de woorden van Gude: ‘De term zingeving betekent dat je zélf aan de bak moet’. Hoe zit het dan met de verbondenheid tussen zingeving en die studenten van het m.b.o.?

Zinnelijkheid op de werkvloer (rustig aan, het is filosofisch)
Steenhuis en Gude exploreerden de vier verschillende dimensies van zin. Eerst stonden ze stil bij het woord zelf: van zin naar zintuigen, zinnelijk. Dan kom je meteen bij lijfelijk bezig zijn, ergens energie van krijgen. Daar ligt voor Steenhuis in zijn nieuwe werk een verbinding naar wat mensen als eerste denken over het m.b.o.: je handen gebruiken.
Dat hoorde hij ook van de studenten met wie hij sprak: die willen iets met hun handen doen. Kapster zijn, verzorgende of lasser. Sommige mensen moeten er niet aan denken om hun hele leven achter de computer te zitten. Die willen echt aan de slag. Daar kijken we vaak op neer, maar Steenhuis benadrukt dat het werk enorm zinvol kan zijn.

Puistjes behandelen met betekenis
Zin kan ook een link naar schoonheid geven. Je kunt zin in je werk krijgen omdat je iets moois wilt maken. Of dat nou een nieuwe wet is, of, zoals in het m.b.o., een mooie hoeklas of een passende schoonheidsbehandeling bij een puber met puistjes.
Er is ook een rationele kant aan zin: kun je beschrijven wat je taken zijn? Als dat niet lukt of je kunt je werk niet begrenzen, verdrink je in je werk. Je voelt de ‘zin’ als zand tussen je vingers wegglippen.

Voor wie werk jij eigenlijk?
Als vierde dimensie kwamen ze uit bij doelen: waarom doe je wat je doet? Je wilt bijvoorbeeld iets voor anderen betekenen of bijdragen aan een duurzame wereld. Of niet voor winst werken, maar voor mensen. Het blijkt dat doelen veel belangrijker zijn dan we vaak denken. Onze mentale gezondheid hangt af van een gevoel van betekenis en doel. We willen graag onderdeel zijn van iets groters dan onszelf. Noem het nuttig zijn voor anderen.

Een zingevingscrisis bij de koffiemachine
Steenhuis vertelt dat er geen rangorde is in deze vier motieven. Het een is niet mooier of belangrijker dan het andere: allemaal geven ze, op hun eigen manier, betekenis aan een vak of aan je werk. Ik denk na over de zingevingsvragen waar 40+ ambtenaren tegenaan lopen. Vaak weten ze niet eens dat het daar wringt en dat dit het is waar ze in de tweede loopbaanhelft mee worstelen. Want zeg nou eerlijk: heb jij het bij de koffiemachine over zingeving?

Zin zoeken met vallen en opstaan
Ook ik kwam er pas een paar jaar geleden achter dat dit het nieuwe thema was waarmee ik al een tijd onbewust aan de slag wilde. Het maakte me bang, maar het zorgde ook voor een boeiende ontdekkingsreis. Als je daarover meer wilt weten, bekijk dan het blog Zingeving zonder zweverigheid: hoe mijn bedrijf en ik op dit spoor kwamen.

Leef je al of wordt het tijd?
Dus … hoe doe jij ’s avonds je tuinhek dicht? Neem vandaag even de tijd om stil te staan bij wat jouw werk en leven echt betekenis geeft. Hoe geef jij je leven kleur? Wanneer voel jij dat je leven ertoe doet? Het is jammer als je je leven leidt omdat het er nu eenmaal is. Ga aan de slag met zingeving. Je krijgt er geen spijt van – dat weet ik zeker!

Bronnen
Firda: Inspirerende verhalen over zingeving in practoraat Betekenisvol Vakmanschap, 10 maart 2025
Peter Henk Steenhuis: Luister nou eens naar wat mbo-studenten zélf vertellen. In: Trouw, 27 maart 2025.
Spraakmakers NPO Radio 1: Peter Henk Steenhuis en Marjan Slob over zingeving op het MBO, 4 maart 2025

► Fotocredit
Bovenrand: Gernot Reipen via Pixabay
In blog: Jose Antonio Alba via Pixabay