Stress is heerlijk!

We zijn gek op stress! (Ja, jij ook!) We zijn er zelfs grootverbruikers van. Zonder dat we dat goed in de gaten hebben. Toch praten we er vaak negatief over en zijn er allerlei initiatieven om je er zo snel mogelijk van af te helpen. Onterecht, hoorde ik onlangs een stressexpert tijdens de Dag van de Coach zeggen. Deze dag stond in het teken van stress en alle facetten daarvan kwamen aan de orde. Graag deel ik de zeven belangrijkste inzichten van die dag met je.

1. Wat is stress eigenlijk?
Over stress bestaan nogal wat misverstanden. Als woord betekent het niets anders dan spanning. Maar het is een containerbegrip. Als mensen zeggen dat ze last van stress hebben, bedoelen ze last van vervelende invloeden uit hun omgeving. Dat kunnen psychische, lichamelijke of sociale dingen zijn. Onze reacties hierop noemen we ook stress, psychisch of sociaal. Plus: we brengen allerlei andere vervelende gevoelens die we hebben ook nog bij stress onder, of we ze nu ergens mee kunnen verbinden of niet.
Dus als wij het woord stress gebruiken, bedoelen we zowel de oorzaak, onze reactie erop als de gevoelens die dit oproept. En dan ook nog eens psychologisch, lichamelijk, moleculair en sociaal. Maar experts zeggen dat we het aan de ene kant hebben over de stressveroorzakers en aan de andere kant over onze reactie daarop. En zolang die twee netjes met elkaar in evenwicht zijn, is er niks aan de hand.

2. Waarom is stress beroepsziekte nummer 1?
Dat komt door een evolutionaire mismatch. In gewonemensentaal: ons stresssysteem is niet mee ontwikkeld met de enorme groei van het aantal stressveroorzakers. We hebben steeds meer van die veroorzakers om ons heen. Denk aan dagelijks gedoe als files, stadslawaai of burengeluiden. De invloed van de informatiemaatschappij met smartphones en internet. Psychologische stress, vaak onbewust of abstract, door thema’s als de opwarming van de aarde. En onderschat niet de prestatiedruk en de geluksdwang, waarbij lang niet iedereen kan voldoen aan opgeklopte ideaalbeelden.
Als je dan hoort dat ons stresssysteem heel langzaam is ontstaan, dat de evolutie daar miljoenen jaren aan gesleuteld heeft en dat het in de basis nog hetzelfde is als in de tijd van de homo sapiens, dan snap je dat dit systeem nog niet helemaal aansluit bij onze tijd.
De troost(?) hierbij is dat overspannenheid, burn-out en depressie (de psychische stoornissen die vaak voortkomen uit zware stress) niet het probleem zijn van een individu, maar van de menselijke soort.

3. Waar gaat het mis?
Als mens zoeken we controle. We willen al die informatie die op ons afkomt, afhandelen. Elk vergaderverzoek, elk cc-mailtje, elke aanvraag willen we wegwerken. We proberen in te halen en bij te blijven. We pakken elke nieuwe gadget aan om nog beter te plannen, nog productiever te zijn, nog sneller te worden. Als we nou maar efficiënter werken, denken we de baas te worden en te blijven. Want alleen als we on top of it zijn, doen we het goed.
Helaas! Het is een illusie dat je controle kunt houden over zoveel informatie. On top of it blijven, is onmogelijk, omdat de informatie-overload exponentieel zal blijven groeien. En omdat met steeds maar harder werken, meer en sneller communiceren en productiever zijn, ons brein overbelast wordt.
Voortdurende stress zorgt ervoor dat je immuunsysteem achteruit holt. Dat je je fysiek en mentaal minder fit voelt. Dat je dwangmatig heel erg veel gaat werken, inflexibel wordt, uitgeput raakt of cynisch. Dat je ’s nachts ligt te piekeren en niet meer loskomt van je werk.
Hoe meer onder druk, hoe minder je in staat bent perspectief te zien en ándere keuzes te maken. Vroeg of laat eist dat zijn tol. Niet alleen voor jezelf, maar ook voor je organisatie. Degenen die het vaak het eerst moeten ontgelden, zijn je dierbaren thuis.

4. Is er ook nog iets goeds aan stress?
Jazeker! Na die Dag van de Coach durf ik zelfs te stellen dat niemand van ons ooit iets wezenlijks gepresteerd zou hebben zonder stress. Vanaf de homo sapiens tijd zijn we door een overlevingsmechanisme alert op gevaar. Zodra dat dreigt, reageert ons lichaam. We maken ons klaar om te vechten of te vluchten. Dit stresssysteem werkt nog steeds en houdt ons alert.
Ook maakt stress dat we beter presteren. Door stress staan onze zintuigen op scherp. We gaan sneller ademen waardoor onze hersenen meer zuurstof krijgen. Dat is handig als we een slimme prestatie moeten leveren. Voor een fysieke prestatie, bijvoorbeeld een sportwedstrijd, is het handig dat een snellere hartslag zorgt voor meer voeding en zuurstof naar onze spieren. Stress hebben we nodig om te kunnen leven en overleven.

5. Is er dan geen chronische stress?
We komen niet in de knel door stress, maar door een chronisch gebrek aan herstel. Je doet je telefoon toch ook in de oplader? Als we zeggen dat we stress hebben, bedoelen we eigenlijk dat er teveel op ons bordje ligt, waardoor we nauwelijks toekomen aan opladen.
Hoe je oplaadt, is voor iedereen anders. Mensen halen herstel en plezier door elkaar. Een spelletje op je telefoon geeft je een plezierig gevoel, maar herstel je erdoor? Hetzelfde geldt voor Netflix: we kijken om te ontspannen, maar als een aflevering spannend is, gaat onze hartslag omhoog.
We moeten ons leven niet opleuken, maar opsaaien! Een van de workshopleiders vertelde dat ze een ontspangewoonte van haar moeder had overgenomen: zij gaat ’s avonds altijd schemeren. Als de dag overgaat in de avond, gaat ze op een stoel zitten. Vijf minuutjes maar. Dan laat ze de dag van zich afglijden.

6. Hoe stap ik uit die stress?
Druk zijn is de norm in onze westerse maatschappij. En, groepsdieren die we zijn, passen we ons graag aan die norm aan. Hoe krijg je het dan voor elkaar om je te verzetten tegen die druk? Dat gaat niet zomaar: het vraagt een verandering van mindset. Niet meer handelen door alleen maar te reageren, maar proactief zijn. Vanuit je eigen kern.
Als je je persoonlijke koers wilt gaan, moet je jezelf de vraag stellen: waar gaat het mij om? Wat wil ik dat mijn impact is? Waar zit mijn toegevoegde waarde? Wanneer doe ik wat ik belangrijk vind?
Pas als je daar een heldere visie op hebt, kun je concreet maken wat je te doen hebt. En er prioriteit aan geven in je dagelijkse leven.
Wanneer je doet wat jij belangrijk vindt, word je creatiever en effectiever. Pas dan ontwikkel je wat er bij jou mogelijk is. Gun jezelf én de wereld jouw mooiste, beste versie!

7. Klinkt prachtig, maar heb je ook nog een paar praktische tips waarmee ik direct kan beginnen?
Tuurlijk! Ik zei toch dat er van alles langskwam die dag?

• Plan moeilijke dingen, die aandacht, energie en denkkracht nodig hebben, in de ochtend.
• Neem na elk uur even tijd om uit je hoofd te stappen. Prikkel je andere zintuigen om je brein rust te geven. Wilskracht is een spier: vermoeidheid maakt dat we zo weer in onze reactieve routines schieten en terugvallen in de digitale overload.
• Structureer e-mail- en social mediamomenten. Zet er een timer bij aan.
• Vier successen van jezelf en je team. Vier elke stap die jullie zetten op jullie koers.

Bron: Dag van de Coach 6 juni 2019: keynotes, workshopsessies en informatiekrant.

► Fotocredit
Bovenrand: foto uit eigen archief
In blog: foto van Daniel Büscher via Pixabay