Schaken, verandering en tweede loopbaanhelft: wie blijft aan zet?

De sportexperts zeiden dat het niet zou gebeuren. Hadden ze maar beter geluisterd naar de computermensen: die sloten er weddenschappen op af. En bewezen dat het wel kon: een blauwe machine versloeg de mens. Niet zomaar een mens: een sporter die al vijftien jaar wereldkampioen was. In denken, in schaken.

Het einde van de menselijke onoverwinnelijkheid
Voor de schaakwereld was het een revolutie. Het idee dat de mens superieur was in zijn denken, leek eeuwenlang onaantastbaar. Totdat de IBM-schaakcomputer Deep Blue in 1997 won van Garri Kasparov, toen de sterkste schaker ter wereld. Daarna gingen de ontwikkelingen hard, heel hard zelfs. Een beetje schaker gebruikt tegenwoordig al krachtige schaakprogramma’s als ondersteuning. Professionals trainen er constant mee. De schaakcomputers worden steeds beter en sneller.

Van creatief denken naar routine
Al dit computergebruik zorgde ervoor dat de eerste twintig zetten van een spel ondertussen zijn doorgeakkerd en vastliggen. De theorieën over de mogelijkheden zijn extreem ontwikkeld. Er blijft weinig meer over om te doordenken. De schaakspelers begonnen zich te vervelen. Eerst natuurlijk de allerbeste spelers, zoals de Noorse wereldkampioen: Magnus Carlsen. Na tien jaar wereldkampioenschappen te hebben gewonnen, stopte hij en gaf zijn titel op. Hij zag geen heil meer in veertien partijen tegen dezelfde speler, vaak met als einde een gelijkspel. Zo saai en voorspelbaar.

Innovatie in het vierkante vakje
Het klassieke schaken boeide hem steeds minder en hij stortte zich op snelschaken met veel kortere bedenktijden. Toen hij ging pleiten voor een hele andere opstelling van de schaakstukken, was de club van alle nationale schaakbonden, de Internationale Schaakfederatie, verbijsterd. Zomaar 550 jaar aan traditie overboord gooien – nee, dat kon echt niet! Het duurde twintig jaar voordat de federatie de nieuwe vorm officieel erkende. Maar daarmee waren de problemen nog lang niet overwonnen.

Wie is hier de baas?
Eigenlijk vond de schaakfederatie dat nieuwerwetse gedoe maar niks. Zeker niet toen Carlsen plannen lanceerde om via grote sponsors een eigen toernooi te organiseren. Hoe haalde hij het in zijn hoofd om een toernooi met een alternatieve beginpositie op te zetten, los van de wereldschaakbond! Ze vonden dat zij het monopolie hadden op het woord wereldkampioen. De strijd tussen de officiële federatie en de topschakers en hun sponsors barstte in alle grimmige hevigheid los.

Wat schaakstrijd ons over verandering leert
Via mijn man, kenner van de schaakliteratuur, voel ik de spanning als het nieuwe toernooi toch van start gaat. Er wordt gedreigd met uitsluiting van spelers en met rechtszaken. Het is onduidelijk hoe dit af gaat lopen. Ik, als buitenstaander die nooit verder kwam dan het eerste hoofdstuk in het schaakboek voor beginners, zie hele andere dingen. Verzet tegen verandering. Angst voor statusverlies. Hun invloed staat onder druk.

Verandering: weerstand is menselijk
Mijn beroepsdeformatie om alles wat er om me heen gebeurt meteen te koppelen aan mensen in hun tweede loopbaanhelft, staat gelijk aan. Ik zie vergelijkbare patronen. Als mens zijn we nu eenmaal bang voor verandering – veel liever houden we vast aan wat we hebben. Maar ja, de wereld, ook de wereld van het werk, verandert sneller dan ooit. Ook als we dat niet willen.

De kunst van het meebewegen
De lange loopbanen van tegenwoordig zitten vol met verandering. Reageer jij dan met angst en verzet? Of omarm je verandering en zorg je voor een stevig persoonlijk kompas om je de weg te wijzen?

Extra
Momenteel wordt geschat dat er wereldwijd dagelijks tussen de tien en twintig miljoen schaakpartijen worden gespeeld. Wat de meeste mensen niet weten, is dat het huidige schaken zijn oorsprong vindt in de stad Valencia.
Drie Valenciaanse dichters uit de vijftiende eeuw beschreven voor het eerst de beweging van de koningin in het schaakspel, in het gedicht Scachs d’amor (1475). Daarmee werden de regels van het huidige schaakspel vastgelegd. Twintig jaar later publiceerde een andere Valenciaanse auteur de nieuwe spelregels in een van zijn werken. Dankzij een bijzondere bondgenoot, de drukpers, verspreidden deze regels zich door heel Europa.
In 2025 viert Valencia dit jubileum van 550 jaar. Als onderdeel hiervan is de video Het stuk dat de geschiedenis veranderde uitgebracht. Hierin ontdek je meer over de rol van de vrouw in het schaken.

Bronnen
Yassin Boutayeb: Schaakgrootmeester Carlsen mag toch spijkerbroek dragen, bond versoepelt regels. In: de Volkskrant, 30 december 2024
Rob Gollin: Op een landgoed gaat Magnus Carlsen met collega’s saai schaken te lijf: de geboorte van freestyle chess. In: de Volkskrant, 6 februari 2024
Frans Hoynck: Weissenhaus blijft als Chess 960 Grandslam. Op Schaatsite.nl, 15 februari 2024
Conrad Schormann: Mastering the unknown: Niclas Huschenbeth on Freestyle Chess. Op Freestyle Chess.com, 15 februari 2025
André Schulz: Freestyle, FIDE, etc.- An interview with Jan Henric Buettner. Op Chessbase.com, 11 februari 2025
Visit Valencia, Valencia - de bakermat van het moderne schaken sinds 550 jaar

► Fotocredit
Bovenrand: eigen collage
In blog: Syaibatul Hamdi via Pixabay