Jezelf veranderen – weet je het zeker?

Je wilt ander werk en onderzoeken wat het best bij je past.
Je gaat met steeds minder plezier naar kantoor en wilt weten waar je wel energie van krijgt.
Je vraagt je af waar je het allemaal voor doet en zoekt naar meer zingeving in je leven en je werk.
Mooie plannen die je enthousiast oppakt. Het lukt je ook nog om daar actief mee aan de slag te gaan. Althans, voor een tijdje. Daarna wint de waan van de dag het van je plannen. Of je gooit bij de allereerste tegenslag de handdoek in de ring.

Sukkel
Je hebt het er met niemand over, maar van binnen knaagt het. Waarom lukt het niet om die plannen uit te voeren? Je voelt jezelf een hele grote sukkel. Vertwijfeld maak je betere plannen, die hetzelfde resultaat geven – niets. Het duurt niet lang voordat je door blijft hobbelen op de vertrouwde weg, zonder nog maar één minuut te denken aan nieuwe plannen. Die lukken toch niet, dus waarom zou je daar moeite voor doen?

Herkenbaar?
Ik kan je troosten: het ligt niet aan jou! Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat maar 10 tot 20 procent van de mensen gedragsverandering lang volhoudt. Je bent dus heel gewoon.

Kun je nooit iets veranderen?
Jawel, maar je gedrag duurzaam veranderen, valt niet mee. De meeste mensen gaan 'gewoon' door met hun gewoontes. Dat komt door de opbouw van je brein. Hoe dieper iets in je brein ligt verankerd, hoe lastiger het is om dat te veranderen. In dit breindeel (reptielenbrein) reageer je op reflex: je bent iets gewend en daarom gaat het nu altijd zo. Voorbeeld: iemand vraagt je iets te doen, waarop jij zonder nadenken ‘ja’ zegt.
In de middelste breinlaag (zoogdierenbrein) reageer je op basisemoties: je laat je leiden door straf of beloning. Voorbeeld: je doet je werk zo goed mogelijk, want je weet dat je jaarlijkse functioneringsgesprek er anders slecht uit komt te zien. Dat kun je niet gebruiken in deze onzekere tijden.
Dit zijn twee onbewuste lagen. Pas de hoogste laag (neocortex) is een bewust breindeel. Hier zit het praten en denken.

Onbewuste breinlagen
Hoewel we onszelf het toppunt van de evolutie vinden, hebben de onbewuste breinlagen veel invloed. Ze laten je dingen doen uit gewoonte of omdat het een positief effect heeft. De bewuste breinlaag heeft veel minder invloed. Dit komt omdat het de langzaamste laag is. Dat is maar goed ook. Stel je voor dat je eerst uitgebreid gaat nadenken als er gevaar dreigt. Dan handel je veel te laat. Nee, het grootste deel van ons gedrag gaat vanzelf, zonder gedachten of woorden.

Terug naar veranderen
In de neocortex neem je je voor om iets te veranderen. Maar de kracht van de twee dierlijke breinlagen is zo groot dat je er niet eens aan begint of steeds weer terugvalt in het oude patroon. Is het dan onmogelijk om je gedrag te veranderen? Nee. Voorwaarde is wel dat je breinlagen samenwerken. Hoe je dat doet?

Onderzoek
Wetenschappelijk onderzoek helpt je verder. We weten niet alleen waarom veranderen zo vaak mislukt, maar ook wat je nodig hebt om succesvol te veranderen. Drie factoren, dat is alles: innerlijke drang, discipline en interne attributie.
Innerlijke drang staat voor de combinatie van last (hoeveel last heb je van je huidige gedrag?) en een alternatief (als je dat niet hebt, kun je iets niet anders doen).
Discipline gaat over de vraag: kun je tegen gewoontes of sociale druk ingaan. Als je wilt veranderen, moet je alles wat je automatisch doet, onderdrukken.
Interne attributie heeft te maken met jezelf (de schuld geven (dus niet je omgeving!) als iets mislukt en met de overtuiging dat je kunt leren van je fouten.

Voorbeeld 
Stel: je hebt het druk en bent elke dag ontevreden over je werk.De stress wordt je teveel en je wilt dit veranderen. Als we iets dieper kijken, blijkt dat de stress ontstaat omdat je geen ‘nee’ durft te zeggen en de klussen zich opstapelen.
De eerste factor, er last vanhebben, is duidelijk. Het alternatief is er ook: grenzen stellen en assertief optreden.
Als tweede factor heb je discipline nodig om je assertiviteit te oefenen en vol te houden (doorzettingsvermogen tonen), ook als je collega’s moeite hebben met je nieuwe gedrag.
De derde factor, interne attributie, zit in het feit dat je zelf de sleutel in handen hebt. Jij realiseert je dat jij degene bent die niet assertief genoeg is. Je legt dus niet de schuld bij die telkens vragende collega’s en kiest ervoor om aan jezelf te werken, tenzij …

… dit je teveel moeite kost 
Het is best lastig om tegen de sociale druk van anderen in te gaan. Ze vinden je vast niet meer zo aardig als je telkens ‘nee’ zegt.

Werkt de formule altijd?
Nee, niet als één van de drie factoren er niet is. Kijk naar het voorbeeld. Ben je bereid om jezelf sterker te maken en lef te tonen? Nee? Dan gaat veranderen je niet lukken, hoe goed je plannen ook zijn.

Veranderen is wel degelijk mogelijk 
Maar: je weet nu dat goede voornemens of mooie plannen daarvoor niet voldoende zijn.
Wil je echt veranderen? Dan ken je de struikelblokken. Maar dit zijn ook de voorwaarden voor een goede uitvoering van je plannen. Doe er je voordeel mee. Ik wens je heel veel succes!

Vrij naar Martin Appelo, Waarom veranderen (meestal) mislukt. Uitgeverij Boom, 2014
 

► Fotocredit
Bovenrand: Pixabay | Michael Gaida 2503155
In blog: Pixabay | John Hain 544404