Diversiteit en inclusie – dat gaat toch niet over leeftijd?

We houden niet van de waarheid – we houden van onze groep. Alles wat daarbuiten valt, is vreemd, bedreigend en fout. De cultureel antropoloog vat het tijdens het theatercollege samen in drie woorden: ‘tribe before truth’. Ik ben een teamtraining over de verschillende generaties op de werkvloer aan het voorbereiden en schrik. Opeens zie ik een nieuwe dimensie.

Generatietheorie: even opfrissen
Wat betreft die generaties: dan bedoel ik niet de biologische generaties van oma, moeder, kind, maar de benadering vanuit de wetenschappelijke generatietheorie. Als je denkt ‘hoe zat dat ook alweer?’, praat ik je in een paar zinnen bij.
Generaties worden gevormd door leeftijdsgenoten in een periode van vijftien jaar. Ze delen met elkaar de geschiedenis van hun tijd en de beleving van de tijdgeest die hen omringt. Elke generatie reageert op wat er verouderd is in de cultuur en geeft vernieuwingsimpulsen. Die zorgen voor nieuwe sociale trends. Als je meer wilt weten over de vijf generaties op het werk, ontdek dan het blog Hoe hoog is jouw ‘oma vertelt’-factor?.

‘Tribes’ en hun invloed op elk van ons
Terug naar het college. Als ik de term tribe breed vertaal, kom ik bij stam, groep, familie of gemeenschap. Het gaat om een geheel van mensen (ik laat dieren buiten beschouwing, hoewel lang niet iedereen een scherpe grens trekt tussen mens en dier). Antropoloog Jitske Kramer schetst die avond met rake woorden de ‘inclusieparadox’. We willen best iets anders, maar houden toch vaak vast aan het oude. Het liefst zoeken we ‘gelijksoortigen’, als klonen van onszelf in onze vertrouwde stam.

Jitske Kramer: een passievol pleidooi voor diversiteit
Uit haar boeken (één werd in 2016 bekroond als managementboek van het jaar), lezingen, filmpjes en interviews komt Kramer naar voren als een gepassioneerde vrouw met een boodschap. Ook in het college herken ik haar rode draad: hoe kunnen we samen mens zijn? En dan vooral met mensen die we niet zo leuk vinden. Het college is gebaseerd op haar laatste boek Jam Cultures en probeert antwoord te geven op de vraag waarom we diversiteit vaak zo lastig vinden en hoe we inclusiever worden.

Diversiteit vs. inclusie: de feestmetafoor van Vernā Myers
Diversiteit en inclusie zijn woorden die regelmatig langskomen. Ze hebben gemeen dat ze ons uit onze comfortzone halen, maar de termen worden vaak door elkaar gehaald. Kramer citeert een verhelderende uitspraak van Vernā Myers: een Amerikaanse diversiteitsadviseur, auteur, spreker, advocaat en bedrijfsleider. “Diversity is about being invited to the party. Inclusion is about being asked to join in and dance.” Het een of het ander maakt dus nogal wat uit.

Generaties: de ultieme groep
Hoe zit het met generaties in deze context? Ik schrok die avond, omdat ik me realiseerde dat generaties dé menselijke groep bij uitstek zijn. Bijzonder is dat niemand zich eraan kan onttrekken: je geboortejaar maakt je automatisch onderdeel van een bepaalde generatie. En het gaat over een gevoelig thema als leeftijd. Iets waarover veel negatieve beelden zijn, waarbij jong en oud allebei aan bod komen. Nu op de werkvloer voor het eerst soms wel vijf generaties tegelijk aan boord zijn, is er behoorlijk wat gedoe.

Generatieconflicten: van boomer tot zoomer
Vanuit onze generatie worden we meegezogen in wat binnen onze leeftijdsgroep ‘normaal’ is: de ‘tribe’ bepaalt. De ‘truth’ zien we niet. Dat leidt ertoe dat jongeren ouderen afserveren met ‘OK boomer’ als iemand er in hun ogen ouderwetse opvattingen op nahoudt. Ouderen betitelen op hun beurt jongeren als narcistische nietsnutten als die heel anders denken over het onderscheid tussen leven en werken.

De belangrijkste vraag: hoe gaan we om met verschillen?
Die avond leer ik bij over wat onontkoombaar nodig is om met al die leeftijden op de werkvloer toch zo goed mogelijk samen te werken. Diversiteit is omgaan met verschillen: we zijn allemaal anders. De kans dat we allemaal op hetzelfde moment hetzelfde denken, is nul. Diversiteit is geen vraagstuk, het is er gewoon – het maakt ons mens. De vraag is wel: hoe gaan we daarmee om?
We zijn weliswaar allemaal anders, maar tegelijkertijd ook op belangrijke punten hetzelfde. Ieder mens, ongeacht leeftijd of generatie, wil erbij horen, een plek hebben in het geheel, gezien worden voor wie hij of zij is, een bijdrage leveren aan een groter geheel.

Cultuur door interactie en besluitvorming
Kramer benadrukt dat we samen betekenis geven aan de wereld: thuis in ons gezin, in families, met vrienden, op het werk binnen een team en een organisatie. We vormen een cultuur in interactie en besluitvorming.
Interactie gaat over dialoog en goede gesprekken met elkaar hebben. Het gaat over wie er aan tafel mag zitten om te praten. Dat is een diversiteitsvraagstuk.
Besluitvorming gaat over macht. Als je mag meepraten, mag je dan ook meebeslissen? En hoe gaan we dat regelen met elkaar zodat we weer verder kunnen? Dat is het inclusievraagstuk. Inclusie is meedoen, meepraten én meebeslissen.

Balanceren tussen ervaring en innovatie
Dat is best spannend. Wat is dan de waarheid en wat niet? Hebben de ouderen het voor het zeggen omdat ze zoveel ervaring hebben en vaak ook de macht om hun mening door te drukken? Krijgen jongeren recht van spreken, ondanks dat ze ‘nog maar net komen kijken’? Of moeten ze ‘gewoon’ eerst maar eens kilometers maken voordat ze iets mogen zeggen en er ook nog naar ze wordt geluisterd?

Probeer eens iets nieuws – het belang van uitdagingen
Wat kunnen we doen om samen verder te komen, ongeacht de verschillen in leeftijd en op de loopbaankilometerteller? Als ik kijk naar mijn eigen ervaringen, onderken ik hoe belangrijk het is om open te staan voor verschillen. Wanneer was de laatste keer dat jij iets voor het eerst deed? (Ontdek het blog hierover). Wanneer at je bijvoorbeeld voor het laatst iets dat je nog nooit eerder had geproefd? Doe iets om jezelf ‘aan’ te zetten en jezelf wakker te houden. Denk aan sport, concerten of een religie.

De impact van nieuwe ervaringen
Onze hersenen reageren eerder op wat je kent dan op wat je niet kent. Ga dus vooral naar plekken waar jouw mindset wordt getriggerd. Op nieuwe, andere situaties volgen vaak reflexreacties die altijd emotioneel zijn. Vaak afwachtend en (ver)oordelend, soms positief en nieuwsgierig. Let erop bij jezelf, signaleer je reacties. Ben je bang voor iets nieuws? Ben je bang voor je positie? Vraag jezelf ook af of je vooroordelen hebt.

Generaties op de werkvloer: samen sterker
Laten we met elkaar die interactie zo goed mogelijk krijgen. Laten we elkaar bij de lurven pakken en zeggen: laten we krachtig verbinden, liefdevol begrenzen waar dat nodig is en met elkaar luisteren. Goede samenwerking tussen de generaties op de werkvloer is urgent én belangrijk. Voor mensen als individu, voor teams en groepen, organisaties, de maatschappij én voor de wereld!

Video
Bekijk in de video hoe je inclusie in de praktijk kunt brengen. In een paar minuten ontdek je tips om tegenstellingen niet te vermijden, maar ze juist op te zoeken. Inclusie doe je samen!

Bronnen
Aart Bontekoning: Het Generatieraadsel – ontdek de kracht van generaties, Mediawerf Uitgevers, 2011
Ronald Buitenhuis, Jitske Kramer over Jam Cultures – Jammen of dirigeren?, Managementboek Magazine, 24 augustus 2019
Monetta Driessen: Jitske Kramer: “Vergelijk inclusie eens met een jamsessie”, Trends in HR, 2 mei 2019
Jitske Kramer: Jam Cultures - Over inclusie: meedoen, meepraten, meebeslissen, Management Impact, 2019
Jitske Kramer en Dolf Jansen: Verslag van het theatercollege All Inclusive, mei 2024
Nettie Kramer: Jitske Kramer: ‘Inclusie gebeurt op de grens’, LBBO (Landelijke Beroepsgroep Begeleiders in het Onderwijs), vakblad Beter Begeleiden, december 2019
Sandra de Wit, Sandra leest: Jam Cultures, nieuwsbericht website Rijksorganisatie voor Ontwikkeling, Digitalisering en Innovatie, Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, 11 januari 2022

► Fotocredit
Bovenrand: RitaE via Pixabay
In blog: Gerd Altmann via Pixabay