Beesten bezield door de wind

Laat je niet beduvelen door zijn doorsnee naam: Theo Jansen. Of door de onschuldig ogende start van zijn jonge volwassenheid: natuurkunde studeren in Delft. Het wordt spannender als hij besluit die studie te verlaten en kunstenaar te worden. Dat is de eerste stap naar een leven vol verrassingen.

Ufo
Hij gaat schilderen en columns schrijven voor het wetenschapskatern van de Volkskrant. Ook brengt hij Delft in rep en roer door op een avond een vliegende schotel over de stad te laten gaan. Een piepend geluid en flitsende lichten leiden tot de totale verwarring van een heleboel mensen en de inzet van politie. Een dag later staat er een artikel in de Delftsche Courant, met een polaroidfoto van de ufo. De Delftenaren zijn het er unaniem over eens: er is buitenaards leven naar de stad gekomen. Ze weten dan nog niet dat het Theo was die de ufo bouwde en de foto aan de journalisten van de krant gaf.

Nieuw leven
In 1990 zet hij de stap van het verzinnen van buitenaards leven naar het maken van nieuwe natuur met een nieuwe diersoort. Hij gebruikt daarvoor geen eiwit, zoals in de bestaande natuur, maar elektriciteitsbuis. Daar voegt hij tiewraps aan toe: plastic riempjes voor het samenbundelen van bijvoorbeeld kabels. Hij maakt er dieren van die met behulp van de wind over het strand lopen: de strandbeesten zijn geboren.

Beesten
Eerder schreef hij in de Volkskrant over de zeespiegelstijging. Hij speelde met de gedachte een beest te maken dat zand van het strand naar de duinen kon verplaatsen. Zo kon je die verstevigen. Veel meer dan een schrijfsel was het niet, tot hij zes maanden later naar de Gamma ging, een paar pvc-buisjes kocht en ging experimenteren met het bouwen van die beesten. Hij besloot dat de strandbeesten zijn project voor het komende jaar zouden worden.

Twaalf generaties
Dat liep echter behoorlijk uit de hand. Nu, dertig jaar later, zijn er twaalf generaties strandbeesten, wereldwijde tentoonstellingen, internationale artikelen, boeken en video’s. Ik volg hem al jaren en ben niet de enige die geboeid is door zijn denkbeelden. Hij is een bijzondere combinatie van iemand die zegt dat hij doet alsof hij God is en zich tegelijkertijd een “grote fantast” noemt. Ondertussen neemt hij miljoenen mensen mee in zijn fantasie.

Kunst en filosofie
Kortgeleden kon ik de strandbeesten eindelijk in het echt bewonderen. Een verpletterende ervaring. Als ik tijdens een tentoonstelling een paar beesten vooruit mag trekken, kijk ik gefascineerd naar de ingenieuze samenwerking tussen buisjes en tiewraps.
Maar de beesten zijn niet alleen unieke kunstobjecten. Minstens even interessant is de filosofie die Theo Jansen in de loop van de tijd over hen ontwikkelt. Hij wil echt leven maken: schepselen die zonder hulp op het strand kunnen leven, in kuddes. Natuurlijk snapt hij wel dat dit niet op korte termijn gaat lukken. In een gesprek met National Geographic zei hij ooit: “Geef me nog een paar miljoen jaar en mijn strandbeesten zullen volledig zelfstandig leven.”

Verbazing
Zijn werk heeft thema’s als evolutie, leven en verbazing. Hij wordt geïnspireerd door het feit dat wij mensen bestaan. Als hij met zijn werk bezig is, komt er steeds weer verbazing naar boven. Die motiveert hem om verder te gaan met zijn onderzoek naar leven. Dan realiseert hij zich wat de essentie van het leven en de schepping is. Zijn eigen verbazing slaat over op de mensen die zijn werk zien.

En jij?
Verbaas jij je in je tweede loopbaanhelft nog wel eens over je werk of leven? Ik hoop het van harte!

Extra
Ontdek meer over Theo Jansen en zijn werk. In een korte video zie je de ontwikkeling van de strandbeesten.

Een tv-documentaire vertelt over de achtergrond van de strandbeesten en je hoort hoe Theo Jansen tegen zijn eigen leven en werk aankijkt.

► Eigen foto’s van de tentoonstelling Theo Jansen – Strandbeesten, de nieuwe generatie; Kunstmuseum Den Haag, 26 februari 2022 tot en met 3 juli 2022