Angst voor verandering is heel gewoon, maar laat je er niet door regeren (en wat je er tegen kunt doen)

Vroeger was het onbekende levensgevaarlijk. Je brein waarschuwde je dat alles wat niet van je eigen stam of omgeving was, tot je dood kon leiden. Als je onverwacht een mammoet of holenleeuw tegen-kwam, reageerde je als mens biologisch. Je ‘vecht- of vluchtsysteem’ ging aan. Je hartslag werd ho-ger, je ademhaling sneller en je alertheid maakte overuren. Handig, want er kon zo maar iets gebeuren.

Van mammoet naar stikstofcrisis – de last van verouderd denken
Maar ja, dit soort concrete, fysieke gevaren hebben we in ons leven nauwelijks nog. Problemen, o sorry, uitdagingen, zijn nu meestal abstracter en ingewikkelder: werkstress, sociale druk, stikstofcrisis en onzekerheid over de toekomst van de mensheid. Dan heb je niks meer aan dat verouderde, biologische brein. Je hebt er alleen maar last van.

Angst als belemmering
Hoezo? Nou kijk, op een gewone dag maak je veel dingen mee. De meeste daarvan zijn normaal, vertrouwd of voorspelbaar. Toch kom je ook regelmatig in nieuwe situaties terecht met nieuwe dingen. Als je dat nieuwe onbewust afwijst en er bang voor bent, maak je het jezelf erg moeilijk. Stel dat je bang bent voor nieuwe dingen, nieuwe ideeën, nieuwe mensen of nieuwe omgevingen, kortom bang voor iets dat nieuw is. Dat kan er in het ergste geval toe leiden dat je alles gaat vermijden. Je bent het liefste alleen of met mensen die je kent en vertrouwt, in je eigen omgeving. Dan zijn we dus terug bij die eigen stam uit de oertijd.

Weerstand op de werkvloer: verandering als bedreiging
Zo extreem wordt het bij de meeste mensen gelukkig niet. Toch zit een deel van dat oude brein nog steeds in ons. Misschien herken je het bij kinderen die niets nieuws willen eten. Of bij volwassenen die al tientallen jaren naar dezelfde vakantieplek gaan. Of bij een oudere collega die bang is dat er bij verandering iets fout gaat en dat er nooit meer een goede of gelukkige situatie kan zijn. Die collega is niet bereid om iets te gaan doen of uit te proberen. Hij zegt dan zinnetjes als: “Maar vroeger deden we dit zo” of ”Dat hebben we in 2004 al eens geprobeerd en het werkt niet”.

Waarom angst voor het onbekende belangrijk is
Het lijkt slechts gezeur, maar vergis je niet in het effect dat zo’n houding heeft, zowel op die ene mens als op het team. Het lijkt hetzelfde als bang zijn voor spinnen of hoogtevrees hebben. Dat zijn ook menselijke gevoelens, alleen met een ander karakter: ze zijn specifiek en geen groot praktisch pro-bleem. Wat er bij die ene collega speelt, is angst voor het onbekende. Dat is een minder tastbare vorm, maar net zo reëel. Het is een fundamentele angst die de basis is voor veel andere, specifieke angsten. Je kunt deze soort zien als de grote broer van zijn gezinsgenoten in het Angstenboek van A tot Z. En grote broers kunnen behoorlijk machtig zijn.

Balans tussen zekerheid en nieuwsgierigheid
Ondertussen zijn wetenschappers stukken verder dan in de oertijd. Zo ontwikkelden ze een theorie over hoe mensen reageren op onzekerheid en doopten ze die met een voor de hand liggende naam: de Uncertainty Management Theory. Uitgangspunt is dat mensen aan de ene kant onzekerheid willen verminderen en daarom structuur en voorspelbaarheid zoeken. Aan de andere kant zijn we nieuwsgie-rig naar nieuwe informatie, zelfs als die ons meer onzekerheid geeft. Het probleem met deze angst wordt zichtbaar als de balans te veel opschuift in de richting van de behoefte aan zekerheid. Zoals dat bij wetenschappers hoort, gaven ze de angst voor nieuwe dingen een mooie naam: neofobie.

Van obsessie tot fysieke klachten: de gevolgen van angst voor verandering
Na dit wetenschappelijke uitstapje vraag je je vast af: waarom moet ik dit weten? En misschien: stel nou dat ik een goede vriend heb die hier last vast heeft, wat kan ik dan tegen hem zeggen? Het ant-woord op de tweede vraag houd je nog even tegoed, omdat het eerst handig is om te weten wat het gevolg is als die vriend zich ‘regeert’ vanuit deze angst.
Die angst kan alles bepalend worden als iemand obsessief alleen maar bezig is met de eigen ver-trouwde routine die hij niet wil doorbreken. Het gevolg kan redelijk onschuldig zijn, denk aan zweet-handen, maar zich ook vertalen in ernstiger klachten als paniekaanvallen, migraine en overspannen-heid.

Het gesprek over angst voor verandering
Nu die tweede vraag. In een gesprek met je vriend kun je zeggen dat je ergens las dat hij misschien denkt dat hij bang is voor verandering, omdat hij een vervelend gevoel krijgt als hij iets nieuws gaat doen. Het ligt echter anders. Als je denkt dat hij daarvoor ontvankelijk is, kun je de theorie noemen die ik eerder beschreef in dit blog. Vertel er dan bij dat wetenschappers aangeven dat mensen van nature ontdekkende wezens zijn. De onrust die we voelen, heeft niet te maken met het eng vinden om het onbekende in te gaan, maar zit ‘m in het verlaten van het bekende! In één zin: je weet wat je hebt, maar niet wat je straks krijgt. Bang zijn voor verandering maakt je niet gek of ‘niet in orde‘ – het maakt ons menselijk.

Omgaan met angst voor verandering – 5 praktische tips
Verandering kunnen we niet uit de weg gaan, want die is er constant. Als dat eenmaal duidelijk is, kun je aan de slag met de actiestap. Hoe maken we het minder erg? Psychologen geven hiervoor allerlei tips. Dit zijn de vijf belangrijkste.

1. Acceptatie
Dat lijkt best lastig. Snap ik. Maar het is de allereerste stap. Je hoeft die verandering niet meteen leuk te vinden – het gaat er vooral om dat je je er niet meer tegen verzet. Zie het als een stenen muur die opeens voor je staat. Daar kun je hard tegen schoppen, maar dat is alleen maar pijnlijk voor jou en die muur beweegt er geen millimeter door. Effectiever is het om die muur te accepteren als een nieuw deel van je leven.

2. Mentaliteit ten opzichte van gedachten
Laat het volgende tot je doordringen: je hebt gedachten, je bent ze niet. Misschien herken je uit medi-tatie en mindfulness dat het helpt om je gedachten te observeren en ze dan niet te analyseren of ver-oordelen. Zo krijg je meer inzicht in wat je voelt en kun je jezelf geven wat je nodig hebt.

3. Focus op controleerbare aspecten
Veranderingen waar je weinig controle over hebt, zorgen voor stress en angst. Denk bijvoorbeeld aan het verliezen van je baan. Dan kan het helpen om actie te ondernemen binnen het gebied waar je wél controle over hebt. Onderzoek dus waar je invloed op hebt en maak plannen. Sta stil bij het verdriet dat je hebt en ga op zoek naar een andere baan (wij van Ervaren Ambtenaren adviseren om een coach in te schakelen!).

4. Het belang van geduld
Meestal zijn we daar niet zo goed in. Maar een verandering is geen precies moment, het is een pro-ces. Gun jezelf de tijd als er een aanpassing in je leven nodig is. In het begin is het altijd lastiger om aan nieuwe dingen gewend te raken, maar zoals de Rolling Stones al zongen: “Time is on my side”. Hoe meer tijd er verstrijkt, hoe makkelijker het wordt.

5. Zoeken naar vertrouwdheid
Als het voelt alsof je geen vaste grond onder je voeten hebt, ga dan terug naar wat je wél kent. Kijk die Netflixserie voor de tweede (of derde of vierde) keer, kook iets wat je als kind heerlijk vond, pak een oude hobby op. Het geeft je het gevoel dat niet alles anders is, ook al lijkt dat maar even zo.

De universele aard van angst: levenslessen voor de tweede helft
Als je maar één ding bijblijft van dit blog, onthoud dan dat angst, ook de angst voor het onbekende, een universele menselijke eigenschap is. Het kan ongemakkelijk en moeilijk zijn, maar het helpt je ook om te groeien en jezelf te ontwikkelen. Leer omgaan met je angst en ik verzeker je dat je een leven kunt leiden met meer moed, veerkracht en openheid voor nieuwe ervaringen. Onontbeerlijk als je met plezier wilt werken in je tweede loopbaanhelft!

Bronnen
Coachcenter, Nanco Vrijland, 25 juni 2015: Weerstand tegen verandering
Flow Magazine, Bente van de Wouw, 29 juni 2023: Angst voor verandering? 5 tips van een psycholoog om daarmee om te gaan
Het NLP Instituut, Anna, 9 november 2017: Geen angst voor verandering meer met deze handige inzichten
Husl, Edwin, 7 december 2023: Angstig of bang zijn voor nieuwe dingen, ideeën of situaties
Psychologie van Succes, Albert Sonnevelt en Tonny Loorbach, 8 februari 2022: Angst voor het onbekende oplossen
soChicken, Jelle Hermus: Bang voor verandering - angst voor het onbekende

► Fotocredit
Bovenrand: Martin Lazarov via Pixabay
In blog: Richard Duijnstee via Pixabay